Η Πρωτοβουλία Αποκατάστασης Συκιάς Imerys είναι ένα ολιστικό, κοινοτικό έργο που στοχεύει στην αποκατάσταση μεταλλευτικών τοπίων στα νησιά των Κυκλάδων της Ελλάδας, μέσω της επανεισαγωγής παραδοσιακών, ανθεκτικών στην ξηρασία ποικιλιών συκιάς (Ficus carica). Αντιπροσωπεύει έναν συναρπαστικό συνδυασμό περιβαλλοντικής αναγέννησης, πολιτιστικής διατήρησης και βιώσιμης αγροτικής ανάπτυξης. Με επικεφαλής την Imerys - έναν παγκόσμιο ηγέτη σε λύσεις με βάση τα ορυκτά - η πρωτοβουλία αντιμετωπίζει την επείγουσα απώλεια βιοποικιλότητας, την ανθεκτικότητα των τροφίμων και την υποβάθμιση της γης μέσω ενός μοντέλου βιώσιμης, τοπικής δράσης.
Κάποτε κεντρική φιγούρα στα μεσογειακά οικοσυστήματα, οικονομίες και δίαιτες, η συκιά έχει βιώσει μια απότομη μείωση της καλλιέργειάς της σε όλη την Ελλάδα. Αυτή η μείωση ήταν ιδιαίτερα έντονη σε νησιωτικές περιοχές όπως η Μήλος και η Κίμωλος, όπου οι ιστορικές ποικιλίες εξαφανίζονται λόγω της εγκατάλειψης της γης, της κλιματικής πίεσης και των σύγχρονων γεωργικών αλλαγών. Αναγνωρίζοντας την οικολογική, πολιτιστική και οικονομική αξία αυτών των δέντρων, η Imerys ξεκίνησε ένα πρόγραμμα το 2023 για τη συστηματική αναγνώριση, συλλογή, διάδοση και αναφύτευση έντεκα ποικιλιών συκιάς κληρονομιάς στις αποκατεστημένες τοποθεσίες ορυχείων της.
Αυτή η πρωτοβουλία όχι μόνο αποκαθιστά τη ζωή σε κάποτε υποβαθμισμένη γη, αλλά και αναδομεί τα οικοσυστήματα, ενθαρρύνει τη διαγενεακή συμμετοχή της κοινότητας, ενισχύει την επισιτιστική ασφάλεια και συμβάλλει άμεσα σε πολλαπλούς Στόχους Βιώσιμης Ανάπτυξης (SDGs) των Ηνωμένων Εθνών και στις δεσμεύσεις της Imerys για τη βιοποικιλότητα στο πλαίσιο του act4nature. Αποτελεί παράδειγμα του πώς η βιομηχανία μπορεί να χρησιμεύσει ως διαχειριστής της φύσης και του πολιτισμού, μετατρέποντας τις προκλήσεις σε αναγεννητικές ευκαιρίες.
Η συκιά (Ficus carica) είναι από τα πρώτα γνωστά οπωροφόρα δέντρα, με καλλιέργειά της να χρονολογείται πάνω από 11.000 χρόνια πριν. Ιστορικές αναφορές για τις συκιές μπορούν να βρεθούν στην Παλαιά Διαθήκη, στα Ομηρικά Έπη και στις κλασικές ελληνικές πηγές, υπογραμμίζοντας τον ρόλο τους στη διατροφική και συμβολική ζωή των μεσογειακών κοινωνιών. Στην Αρχαία Αθήνα, το σύκο ήταν τόσο πολύτιμο που η εξαγωγή του απαγορεύτηκε - απόδειξη της ζωτικής του θέσης στην επισιτιστική ασφάλεια και την πολιτιστική ταυτότητα.
Παρά αυτή την ιστορική σημασία, η καλλιέργεια σύκου στην Ελλάδα έχει μειωθεί δραστικά τις τελευταίες δεκαετίες. Νησιωτικές περιοχές όπως οι Κυκλάδες - όπου η λειψυδρία, η μείωση του πληθυσμού και η χρήση γης λόγω του τουρισμού έχουν αναδιαμορφώσει την παραδοσιακή γεωργία - έχουν δει μια εξαφάνιση ιθαγενών ποικιλιών σύκου, πολλές από τις οποίες είναι μοναδικά προσαρμοσμένες στα ζεστά, άνυδρα και φτωχά σε θρεπτικά συστατικά περιβάλλοντα του Αιγαίου.
Η εξαφάνιση αυτών των ποικιλιών αντιπροσωπεύει κάτι περισσότερο από μια απώλεια βιοποικιλότητας. Σηματοδοτεί τη διάβρωση της αγροοικολογικής γνώσης, της πολιτιστικής ταυτότητας και της ανθεκτικότητας στο κλίμα. Σε συνδυασμό με την πιεστική ανάγκη αποκατάστασης των τοπίων μετά την εξόρυξη στην περιοχή, η κατάσταση αυτή παρουσίασε μια μοναδική ευκαιρία για την Imerys να αναπτύξει μια καινοτόμο λύση.
Το 2023, στο πλαίσιο της στρατηγικής αποκατάστασης της γης μετά την εξόρυξη, η Imerys ξεκίνησε ένα έργο αποκατάστασης και φύτευσης συκιών σε όλες τις εγκαταστάσεις της στη Μήλο και την Κίμωλο. Το έργο ξεκίνησε με μια φιλόδοξη προσπάθεια χαρτογράφησης της βιοποικιλότητας για τον εντοπισμό παραδοσιακών ποικιλιών συκιάς σε αυτά και τα κοντινά νησιά.
Η Imerys εντόπισε, τεκμηρίωσε και συνέλεξε με επιτυχία 11 μοναδικές ποικιλίες σύκων, όπως:
• Μαύρα Βασιλικά
• Μελιώτικα Βασιλικά
• Σύκα Σμύρνης
• Λευκά σύκα Κύμης
• Μπουκούνες
• Λομβαρδικά
• Μαύρα σύκα Μήλου
• Ξινά σύκα Κιμώλου
• Κόκκινα σύκα Κιμώλου
• Σύκα Ποταμίσι Πάρου
• Λευκά σύκα Τήνου
Κάθε μία από αυτές τις ποικιλίες αντιπροσωπεύει ένα αναντικατάστατο κομμάτι της βοτανικής και πολιτιστικής κληρονομιάς της Ελλάδας. Για να διασφαλιστεί η επιστημονική ακρίβεια και η μακροπρόθεσμη βιωσιμότητα, η ταξινόμηση και η διάδοση των ποικιλιών πραγματοποιήθηκαν σε συνεργασία με το Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών και το Ινστιτούτο Υποτροπικών Φυτών και Συκιών Καλαμάτας - δύο από τα κορυφαία ιδρύματα της Ελλάδας στη γεωργική βιοποικιλότητα.
Αφού πολλαπλασιάστηκαν, οι συκιές φυτεύτηκαν σε καθορισμένες περιοχές της ζώνης αποκατάστασης Imerys. Τα δέντρα εγκαταστάθηκαν σε προσεκτικά προετοιμασμένα οικόπεδα που είχαν υποστεί οικολογική αποκατάσταση, συμπεριλαμβανομένης της βελτίωσης του εδάφους, της διαμόρφωσης περιγράμματος για τη συγκράτηση του νερού και του σχεδιασμού οικοτόπων για την υποστήριξη των επικονιαστών και της ωφέλιμης πανίδας.
Η προσέγγιση δεν ήταν απλώς να «πρασινίσει» η τοποθεσία, αλλά να μεταμορφωθεί ένα μεταβιομηχανικό τοπίο σε ένα ακμάζον, βιοποίκιλο και παραγωγικό οικοσύστημα. Οι συκιές - πολυετείς, ανθεκτικές στην ξηρασία και ικανές να ευδοκιμήσουν σε εδάφη φτωχά σε θρεπτικά συστατικά - ήταν το ιδανικό είδος για τον σκοπό αυτό.
Ακρογωνιαίος λίθος της πρωτοβουλίας είναι η συμμετοχή της κοινότητας. Μαθητές από το Δημοτικό Σχολείο Αδάμαντα συμμετείχαν στη διαδικασία φύτευσης, εισάγοντάς τους στην περιβαλλοντική διαχείριση και τις αγροοικολογικές πρακτικές από μικρή ηλικία.
Αυτή η διαγενεακή συμμετοχή συνδέει την αποκατάσταση με την εκπαίδευση με βάση τον τόπο και την κοινωνική συνοχή. Οι ντόπιοι αγρότες, κάτοικοι και εθελοντές συμμετείχαν επίσης στο έργο, ενισχύοντας την κοινοτική ιδιοκτησία και τη μεταφορά παραδοσιακής γνώσης.
Αυτή η πρωτοβουλία καταδεικνύει ισχυρή ευθυγράμμιση με πολλαπλούς Στόχους Βιώσιμης Ανάπτυξης (ΣΒΑ) αντιμετωπίζοντας τις αλληλένδετες προκλήσεις της υποβάθμισης της γης, της απώλειας βιοποικιλότητας, της επισιτιστικής ανασφάλειας και της αγροτικής ανάπτυξης:
- ΣΒΑ 3: Καλή Υγεία και Ευεξία καθώς προσφέρει πρόσβαση σε φρέσκα φρούτα και χώρους πρασίνου που υποστηρίζουν τη σωματική και ψυχική ευεξία.
- ΣΒΑ 13: Δράση για το Κλίμα υποστηρίζοντας τη δέσμευση άνθρακα μέσω της δενδροφύτευσης και της αποκατάστασης του εδάφους.
- ΣΒΑ 15: Ζωή στη Γη μέσω της αποκατάστασης της βιοποικιλότητας σε τοπία μετά την εξόρυξη.
- ΣΒΑ 11: Βιώσιμες πόλεις και κοινότητες – μέσω της διατήρησης της πολιτιστικής κληρονομιάς και της δημιουργίας χώρων πρασίνου.
- ΣΒΑ 17: Συνεργασίες για τους Στόχους – μέσω συνεργασίας με ακαδημαϊκά ιδρύματα, σχολεία και κοινότητες.
Η πρωτοβουλία για τη συκιά ανταποκρίνεται επίσης σε βασικούς πυλώνες των εταιρικών δεσμεύσεων της Imerys για τη βιοποικιλότητα στο πλαίσιο του act4nature, και συγκεκριμένα:
1. Αποκατάσταση της βιοποικιλότητας σε υποβαθμισμένες εκτάσεις
- Επαναφορά ιθαγενών και πολιτισμικά σημαντικών ποικιλιών συκιάς σε υποβαθμισμένες λατομικές εκτάσεις.
- Βελτιώνει τη συνδεσιμότητα των οικοτόπων και των οικοσυστημάτων των επικονιαστών χρησιμοποιώντας οικολογικά λειτουργικά είδη.
2. Ενίσχυση της αποκατάστασης της γης με μακροπρόθεσμη οικολογική αξία
- Πέρα από την κανονιστική συμμόρφωση, δημιουργεί οικολογική, πολιτιστική και οικονομική αξία.
- Δημιουργεί οπωρώνες που σταθεροποιούν το έδαφος, δεσμεύουν τον άνθρακα και υποστηρίζουν τη βιοποικιλότητα.
3. Υποστήριξη των επικονιαστών και των οικολογικών αλληλεπιδράσεων
- Οι συκιές είναι βασικά είδη στα μεσογειακά οικοσυστήματα, υποστηρίζοντας μια σειρά επικονιαστών (ειδικά τις σφήκες της συκιάς), πουλιά και έντομα.
- Η αποκατάσταση ενισχύει ανθεκτικά, αυτοσυντηρούμενα οικολογικά δίκτυα.
4. Συμμετοχή των τοπικών ενδιαφερόμενων μερών και των κοινοτήτων
- Ενδυναμώνει τους τοπικούς αγρότες, τους εκπαιδευτικούς και τους νέους να συνδημιουργούν και να διατηρούν αποτελέσματα αποκατάστασης.
5. Παρακολούθηση, Μέτρηση και Κοινοποίηση Αποτελεσμάτων
- Παρακολουθεί βασικούς δείκτες: ποσοστά επιβίωσης, ποικιλομορφία ειδών και αποκατάσταση οικοσυστημάτων.
- Η διαφανής επικοινωνία υποστηρίζει την ευρύτερη μάθηση και λογοδοσία εντός του πλαισίου act4nature.
Μακροπρόθεσμα Οφέλη
Για τις Τοπικές Κοινότητες και τους Εργαζόμενους
- Ενισχύει την οικολογική παιδεία και τις πράσινες δεξιότητες μέσω της πρακτικής εμπλοκής.
- Ενισχύει την κοινωνική συνοχή μέσω της κοινής περιβαλλοντικής διαχείρισης.
- Διατηρεί την αγροτική και πολιτιστική ταυτότητα μέσω της αναβίωσης των παραδοσιακών ποικιλιών σύκου.
Για τους Πελάτες και τους Συνεργάτες
- Ενισχύει την αξία ESG της εφοδιαστικής αλυσίδας της Imerys.
- Παρέχει στους πελάτες μια σαφή αφήγηση για θετικές για τη γη και κλιματικά έξυπνες πηγές προμήθειας.
- Καταδεικνύει πώς οι οικολογικές και πολιτιστικές αξίες μπορούν να συνυπάρχουν σε βιομηχανικά τοπία.
Για το Περιβάλλον και την Κοινωνία
- Αναβιώνει τις οικοσυστημικές υπηρεσίες όπως η δέσμευση άνθρακα, η υγεία του εδάφους και η επικονίαση.
- Συμβάλλει στις εθνικές και παγκόσμιες προσπάθειες για τη διατήρηση της αγροβιοποικιλότητας.
Η Πρωτοβουλία Αποκατάστασης Συκιών της Imerys αποτελεί κορυφαίο παράδειγμα αναγεννητικής βιωσιμότητας. Μετατρέπει τα υποβαθμισμένα τοπία σε ακμάζοντα οικολογικά και πολιτιστικά αγαθά. Συνδυάζοντας τη διατήρηση της βιοποικιλότητας, την πολιτιστική διαφύλαξη και την ενδυνάμωση της κοινότητας, το έργο αποτελεί παράδειγμα του πώς οι βιομηχανικοί φορείς μπορούν να είναι παράγοντες περιβαλλοντικής και κοινωνικής ανανέωσης.
Αυτή η πρωτοβουλία δεν αφορά απλώς τη φύτευση δέντρων - αφορά την ανοικοδόμηση της ανθεκτικότητας σε τοπία, οικοσυστήματα και κοινότητες. Δίνει νέα πνοή σε αρχαίες παραδόσεις, ενώ παράλληλα δημιουργεί μελλοντικές ευκαιρίες για αγροτική ανάπτυξη, επισιτιστική ασφάλεια και διαχείριση της βιοποικιλότητας.
Το έργο της Imerys στις Κυκλάδες αποτελεί ζωντανή απόδειξη των δυνατοτήτων για αρμονία μεταξύ βιομηχανίας και φύσης - μια πρωτοποριακή, τοποκεντρική απάντηση στις παγκόσμιες προκλήσεις που έχει τόσο τοπικές ρίζες όσο και παγκόσμια σημασία.
