ΚΟΙΝΩΝΙΑ

Το Μεσογειακό Ινστιτούτο για τη Φύση και τον Άνθρωπο, μέσα από ένα πλέγμα έργων και δράσεων και σε συνεργασία με τοπικούς φορείς και παραγωγούς αλλά και επιστήμονες διεθνούς εμβέλειας, ασχολείται με τη διατήρηση και ανάδειξη των αειφόρων και παραδοσιακών γεωργικών πρακτικών της Λήμνου καθώς και την  άυλη πολιτιστική κληρονομιά του αγρο-διατροφικού τομέα από το 2018.  Όραμα μας είναι η ολιστική αναζωογόνηση του μοναδικού αγροδιατροφικού συστήματος του νησιού με όρους αειφορίας, υποστηρίζοντας τους παραγωγούς, δημιουργώντας ευκαιρίες για νέους και ενεργοποιώντας την τοπική κοινότητα προς αυτή τη κατεύθυνση.

Σ’ αυτό το πλαίσιο, υπό τον συντονισμό του MedINA, σε συνεργασία με μια διεπιστημονική ομάδα και τοπικούς φορείς, έχουν εγγραφεί δυο στοιχεία στο Έθνικό Ευρετήριο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς - η παραδοσιακή γνώση παρασκευής του τυριού μελίπαστο/μελίχλωρο, και το σύστημα της μάντρας (σύστημα οργάνωσης του γεωργοκτηνοτροφικού τομέα της Λήμνου) - ενώ έχει κατατεθεί και ο φάκελος για την έγγραφή της αμπελοοινικής παράδοσης της Λήμνου. Επιπλέον, με την υποστήριξη του Υπουργείου Πολιτισμού η περίπτωση της ζώσας κληρονομιάς της Λήμνου χρησιμοποιήθηκε για την καταγραφή και ανάδειξη της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς του σύγχρονης ελληνικής διατροφής. Ως αποτέλεσμα δημιουργήθηκαν δυο εθνογραφικά φιλμ για τη σημασία του ψωμιού και του τυριού στη σύγχρονη ελληνική διατροφή, καθώς ένα πλέγμα δράσεων για την ανάδειξη της καλαθοπλεκτικής τέχνης και την κατασκευή των «τυρβολιών», καλαθιών από βούρλα που χρησιμοποιούνται παραδοσιακά στην τυροκομία.

Το εκπαιδευτικό πρόγραμμα “ Η διδασκαλία της ΑΠΚ της Λήμνου στα σχολεία της” σχεδιάστηκε για να διαχύσει το αποθετήριο γνώσης που δημιουργήθηκε, να το διαφυλάξει και να προσπαθήσει να μεταλαμπαδεύσει την παραδοσιακή γνώση στο πιο σημαντικό –ίσως– ακροατήριο: στα παιδιά της Λήμνου. Έτσι, η ΑΠΚ μπήκε στα σχολεία με την ενεργό συμμετοχή των μαθητών, και ένα διαρκή γόνιμο διάλογο για την πραγματική ουσία ενός αειφόρου τρόπου ζωής, υπεύθυνης παραγωγής και κατανάλωσης, προσαρμοσμένου στις ιδιαιτερότητες του τόπου και τις ανάγκες της εποχής. Στόχος του εκπαιδευτικού προγράμματος ήταν να ενισχυθούν οι γνώσεις και τα βιώματα της νέας γενιάς της Λήμνου έτσι ώστε όχι μόνο να διαφυλάξουν αλλά να αξιοποιήσουν την κληρονομιά του τόπου τους, αναγνωρίζοντας τη σοφία της παράδοσης και τον ρόλο της σε ένα αειφόρο μέλλον.

Το πρόγραμμα διδασκαλίας αποτελείται από ένα θεωρητικό σκέλος και ένα βιωματικό σκέλος. Το θεωρητικό σκέλος εκτυλίσσεται εντός της αίθουσας διδασκαλίας με στόχο την κατανόηση της έννοιας της ΑΠΚ μέσα από παραδείγματα καθώς και την ανάγκη διαφύλαξης και ανάδειξής της από τους φυσικούς φορείς της, συνέχεια των οποίων αποτελεί η νέα γενιά. Το βιωματικό σκέλος έφερε τους μαθητές στο πεδίο όπου ήρθαν σε επαφή με συγκεκριμένες πτυχές και πρακτικές του πρωτογενούς κυρίως τομέα της πολιτισμικής κληρονομιάς της Λήμνου.

Τα θεωρητικά μαθήματα αναπτύχθηκαν γύρω από τις εξής θεματικές:

• Εισαγωγή στην άυλη πολιτιστική κληρονομιά, ο ρόλος των φορέων της ΑΠΚ, και η ανάγκη διαφύλαξής της.
• Η μάντρα της Λήμνου και ο ρόλος της στην κοινωνική και οικονομική ζωή του νησιού.
• Παραδοσιακές αγροτικές πρακτικές και τοπικές ποικιλίες της Λήμνου.
• Ήθη και έθιμα, ο κόσμος του κεχαγιά της Λήμνου.
• Η κτηνοτροφική παράδοση και τα τυριά της Λήμνου.
• Η γαστρονομική παράδοση της Λήμνου και ο ρόλος της στη βιώσιμη ανάπτυξη.
• Καλαθοπλεκτική – Τυρβόλια (θεωρητικό κομμάτι).

Τα μαθήματα στο πεδίο ήταν τα εξής:

• Φτιάχνουμε τυρβόλια: επισκέψεις στο πεδίο για συλλογή βούρλων και γνωριμία με τη βιοποικιλότητα και το τοπίο της Λήμνου.
• Φτιάχνουμε τυρί: τυροκόμηση εντός του σχολείου και επίσκεψη σε τυροκομείο.
• Φτιάχνουμε ψωμί: επίσκεψη σε μύλο, παρασκευή ψωμιού εντός σχολείου, σε κάποιον φούρνο ή σε σπίτι μαθητών.
• Μαγειρεύουμε με παραδοσιακά προϊόντα της Λήμνου: επίσκεψη σε τοπική βιοτεχνία, μαγειρική στο σχολείο και σε κάποιο εστιατόριο του νησιού.
• Επίσκεψη σε μάντρα και γνωριμία με τον κόσμο του κεχαγιά: οι χώροι της μάντρας, οι καλλιέργειες, τα βοσκοτόπια.

Το εκπαιδευτικό πρόγραμμα πλαισιώθηκε από λογοτεχνικό διαγωνισμό, στον όποιο ζητήθηκε από τους μαθητές να συλλέξουν θρύλους και αφηγήσεις από το οικογενειακό τους περιβάλλον σχετικά με τη μάντρα και τη ζωή γύρω από αυτήν. Οι μαθητές ανταποκρίθηκαν με ζήλο, έκαναν την έρευνά τους και μετέφεραν στην τάξη ιστορίες και διηγήσεις μιας ζώσας παράδοσης που φανερώνει με τρόπο ξεκάθαρο τους στενότατους δεσμούς των Λημνιών με τη γη τους.

Για πρώτη φορά η ΑΠΚ ενός τόπου γίνεται το επίκεντρο όχι κάποιου αποσπασματικού μαθήματος, αλλά ενός εκτενούς εκπαιδευτικού προγράμματος, βασισμένου σε πρωτότυπη επιστημονική μελέτη του τόπου. Έτσι, η ζώσα πολιτιστική κληρονομιά βρήκε το δρόμο της για τη σχολική τάξη, και εκεί μετατράπηκε και πάλι, με συστηματικό τρόπο, σε τοπικό βίωμα, το οποίο μπορεί να αποτελέσει και ερέθισμα για αξιοποίησή της κληρονομιάς αυτής από τη νέα γενιά.