Κάλυψη ανάγκης
Σύμφωνα με πρόσφατα στοιχεία της Eurostat (2017), η Ελλάδα έχει έναν από τους πλέον γερασμένους πληθυσμούς στην Ευρώπη των 28 (το 21,5% είναι άνω των 65 ετών). Σύμφωνα με την οπτική της υγιούς και ενεργού γήρανσης, η προαγωγή της ψυχικής υγείας και της βελτίωσης της ποιότητας ζωής των ηλικιωμένων είναι το ίδιο σημαντική με τη βελτίωση της σωματικής τους υγεία. Ωστόσο, σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Δείκτη AgeWatch (https://www.helpage.org), η Ελλάδα κατατάσσεται μόλις στην 79η θέση (τελευταία θέση στη Δυτική Ευρώπη) σε σχέση με την ποιότητα ζωής των ηλικιωμένων σε σύνολο 96 χωρών. Γνωρίζουμε ότι, ενώ οι ηλικιωμένοι είναι πιο υγιείς και πιο ενεργοί από ό,τι παλαιότερα, αντιμετωπίζουν όλο και πιο συχνά «νέου τύπου» προβλήματα, όπως η μοναξιά και η κοινωνική απομόνωση (Δείκτης Ενεργού Γήρανσης - UNECE/Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2019), με δραματικές συνέπειες (π.χ. μείωση της γνωστικής ικανότητας, χαμηλή ψυχική ανθεκτικότητα, αυξημένο κίνδυνο κατάθλιψης, πρόωρη θνησιμότητα). H δε οικονομική κρίση, αλλά και η πρόσφατη πανδημία, αύξησαν τους κινδύνους για τους ηλικιωμένους και δημιούργησαν συνθήκες φτώχειας και περαιτέρω κοινωνικής απομόνωσής. Συνεπώς κρίνεται απαραίτητη η βελτίωση της ποιότητας ζωής των ηλικιωμένων και ιδιαίτερα αυτών που διαβιούν στις Μ.Φ.Η.
Οι εργαζόμενοι που καλούνται να αντιμετωπίσουν καθημερινά τις προκλήσεις των ηλικιωμένων δεν έχουν εξειδικευτεί στο αντικείμενο αυτό και επιπλέον απασχολούνται για περισσότερο από 10 έτη χωρίς επιμόρφωση και επικαιροποίηση των γνώσεων τους. Συνεπώς κρίνεται απαραίτητη η εστιασμένη και εξειδικευμένη επιμόρφωση του προσωπικού των Μ.Φ.Η. για τη διαχείριση της ευαίσθητης κοινωνικής ομάδας των ηλικιωμένων. Η εκπαίδευση θα συμβάλει στην ορθότερη αντιμετώπιση των πολλαπλών προβλημάτων που αντιμετωπίζουν οι ηλικιωμένοι, στην αναβάθμιση των υπηρεσιών και συνεπώς στη βελτίωση της ποιότητας ζωής των ηλικιωμένων.
Η Τοπική και Περιφερειακή Αυτοδιοίκηση μπορούν να συμβάλουν καθοριστικά στη διατήρηση της κοινωνικής συνοχής και στη βελτίωση της ποιότητας ζωής των ηλικιωμένων. Ειδικότερα, η Περιφέρεια Κρήτης με την εκπόνηση της Περιφερειακής Στρατηγικής Καταπολέμησης της Φτώχειας και Κοινωνικής Ένταξης, στοχεύει στην ανάπτυξη μιας ολοκληρωμένης πολιτικής πρόληψης και καταπολέμησης του κοινωνικού αποκλεισμού των ευπαθών ομάδων του πληθυσμού. Είναι, επίσης, η μοναδική Περιφέρεια της χώρας με ειδικό Μέτρο για την ενεργό γήρανση στη Στρατηγική Κοινωνικής Ένταξης, αναγνωρίζοντας την ανάγκη προώθησης πρωτοβουλιών σε τοπικό επίπεδο για τη βελτίωση της ποιότητας ζωής των ηλικιωμένων.
Επομένως η παρούσα παρέμβαση κρίνεται αναγκαία, καθώς υλοποιεί δράσεις για την επίτευξη των στόχων του Περιφερειακού Σχεδίου Δράσης για την ενεργό γήρανση και συντάσσεται µε τη συνολική στρατηγική της Περιφέρειας Κρήτης για την κοινωνική συνοχή και την ανάπτυξη και στοχεύει στην ενδυνάμωση των ηλικιωμένων για αυτοφροντίδα, αυτονομία και βελτίωση του «ευ ζην».
Τρόπος σχεδιασμού και υλοποίηση
Συγκεκριμένα, το παρόν πρόγραμμα που υλοποιείται διαδικτυακά στις Μ.Φ.Η. περιλαμβάνει δύο 2 υποέργα:
Υποέργο Ι: Ψυχοκοινωνική και νοητική ενδυνάμωση των ηλικιωμένων
Υποέργο ΙΙ: Εκπαίδευση επαγγελματιών-εργαζομένων
Αναλυτικά για το Υποέργο Ι (ηλικιωμένοι): Πρόγραμμα ψυχοκοινωνικής και νοητικής ενδυνάμωσης σε ομάδες ηλικιωμένων περίπου 10-15 ατόμων (συνολικά 20 ώρες ανά ομάδα: 5 ώρες για 4 εβδομάδες) με δράσεις για την: (1) Ψυχολογική ενδυνάμωση και βελτίωση του ευ-ζην (2 ώρες/εβδομάδα): (α) Αναγνώριση συναισθημάτων και (β) Βελτίωση του ευ-ζην και αύξηση της ευτυχίας με πρακτικές ασκήσεις που βασίζονται στη Θετική Ψυχολογία (εστίαση [AK1] στην ενδυνάμωση των ικανοτήτων, των αρετών, των ταλέντων, στην αύξηση της υποκειμενικής αίσθησης ευτυχίας, στην μείωση του άγχους και της κατάθλιψης και στην επίτευξη μίας ζωής γεμάτη ικανοποίησης).
(2) Αντιμετώπιση της μοναξιάς/κοινωνικής απομόνωσης (2 ώρες/εβδομάδα): (α) Αντιμετώπιση θεμάτων κοινωνικότητας ηλικιωμένων και (β) Εκπαίδευση στην επικοινωνία
(3) Νοητική ενδυνάμωση (1 ώρα/εβδομάδα): (α) Προσανατολισμός στο χρόνο και (β) Ανάκληση Εμπειριών.
Τα μέσα που χρησιμοποιούνται είναι οι διαδραστικές - βιωματικές ασκήσεις, η αφήγηση ιστοριών, το θεραπευτικό παραμύθι, η μουσική, η ζωγραφική, η συζήτηση - αφήγηση κ.άλ.
Αναλυτικά για το Υποέργο ΙΙ (Εκπαίδευση φροντιστών): Η εκπαίδευση (συνολικά 54 ωρών), υλοποιήθηκε σύγχρονα (22 ώρες) και ασύγχρονα (32 ώρες) στις εξής θεματικές ενότητες: Τεχνικές εργονομίας και Εργονομικός εξοπλισμός και μέσα υποβοήθησης μετακίνησης ηλικιωμένων, Τεχνικές υγιεινής & αυτοφροντίδας, Χρήση εργαλείων πρόωρης διάγνωσης κατακλίσεων, αφυδάτωσης, διαβητικού ποδιού, Διαχείριση ελκών πίεσης και διαβήτη, Τεχνικές σίτισης ηλικιωμένων (από το στόμα, ρινογαστρικό καθετήρα, νηστιδοστομία, γαστροστομία), Μέτρα πρόληψης διασποράς λοιμώξεων και Πρόληψη θρομβοεμβολικών επεισοδίων. Για τη σύγχρονη εκπαίδευση χρησιμοποιήθηκαν τα εξής μέσα: εισηγήσεις με χρήση PowerPoint, videos, μελέτες περίπτωσης. Για τη ασύγχρονη εκπαίδευση χρησιμοποιήθηκαν: πληροφοριακό υλικό μελέτης, ασκήσεις μέσω ηλεκτρονικής πλατφόρμας, ερωτήσεις πολλαπλής επιλογής, αντιστοίχισης, συμπλήρωσης κενού κ.άλ.
Μετά το τέλος των Υποέργων Ι & ΙΙ προβλέπεται:
(Ι) αξιολόγηση (α) της αποτελεσματικότητας του προγράμματος (κατά πόσο επιτεύχθηκαν οι στόχοι για τις δύο ομάδες) και (β) της ικανοποίησης τους από το πρόγραμμα συνολικά.
(ΙΙ) δράσεις ευαισθητοποίησης και διάχυσης/δημοσιότητας των αποτελεσμάτων του προγράμματος.
Πρωτοτυπία και Καινοτομία
- Αποτελεί μία καινοτόμα διαδικτυακή (online) παρέμαση. Την περίοδο της πανδημίας και των μέτρων αποστασιοποίησης (2021) -που η ανάγκη ήταν ακόμα πιο επιτακτική- το πρόγραμμα άρχισε να υλοποιείται διαδικτυακά με τη βοήθεια πλατφόρμας και ηλεκτρονικών μέσων (tablets), προσφέροντας στους απομονωμένους ηλικιωμένους μία διέξοδο και δυνατότητα ψυχοκοινωνικής και νοητικής ενδυνάμωσης και στους εργαζόμενους δυνατότητα εκπαίδευσης και επικαιροποίησης των γνώσεών τους.Αποτελεί ένα ολιστικό και πολυδιάστατο πρόγραμμα που αντλεί θεωρητικές και πρακτικές γνώσεις από διάφορα γνωστικά αντικείμενα (Ψυχολογία, Κοινωνική Εργασία, Κοινωνιολογία, Νοσηλευτική, Επιστήμη Η/Υ κ.άλ.).
- Είναι διεπιστημονικό καθώς βασίζεται στη συνεργασία επιστημόνων με διαφορετικά γνωστικά αντικείμενα
- Βασίζεται στη συνεργασία Ακαδημαϊκού φορέα (2 ερευνητικών εργαστηρίων διαφορετικού γνωστικού αντικειμένου) με την Περιφερειακή Αυτοδιοίκηση.
- Αντλεί από τη Θετική Ψυχολογία η οποία είναι ένα καινούργιο ρεύμα στον χώρο της Ψυχολογίας και αποτελεί μια σύγχρονη επανάσταση στον κλάδο, καθώς δεν εστιάζει στην ψυχοπαθολογία, στη διαταραχή και στις προβληματικές πτυχές της ανθρώπινης ύπαρξης, αλλά στις ικανότητες, τις αρετές, τα ταλέντα (Σταλίκας & Μυτσκίδου, 2011) και στην επίτευξη μίας ζωής γεμάτη ικανοποίησης.
- Η μεθοδολογία υλοποίησης με πλείστα διαφορετικά μέσα που επέτρεπαν τη διαδραστική – βιωματική συμμετοχή
Δυνατότητα αναπαραγωγής της πρακτικής
Το Εργαστήριο Διεπιστημονικής Προσέγγισης για τη Βελτίωση της Ποιότητας Ζωής βρίσκεται ήδη σε διαδικασία σύναψής νέας σύμβασης με την Περιφέρεια Κρήτης για την επέκταση των δράσεων του παρόντος προγράμματος στα Κέντρα Ημερήσιας Φροντίδας Ηλικιωμένων (ΚΗΦΗ) της Περιφέρειας. Συγκεκριμένα θα υλοποιήσει δράσεις εκπαίδευσης των εργαζομένων στα ΚΗΦΗ (ονομασία: «Πρόγραμμα Ολοκληρωμένων Παρεμβάσεων για την Επικαιροποίηση των Γνώσεων των Εργαζομένων στα ΚΗΦΗ»).
