Σχέδια μαθήματος

Στόχοι εκπαιδευτικού σεναρίου

Οι μαθητές να είναι σε θέση

1) Σε επίπεδο γνώσεων:

- να  αντιληφθούν  την επίδραση των επιχειρήσεων στο φυσικό, οικονομικό και κοινωνικό περιβάλλον

- να αναγνωρίζουν το πρόβλημα διαχείρισης των κοινόχρηστων πόρων

2) Σε επίπεδο δεξιοτήτων:

- να συνεργάζονται για την επίλυση προβλημάτων που αφορούν το κοινωνικό σύνολο όπως το πρόβλημα των κοινόχρηστων πόρων

3) Σε επίπεδο στάσεων:

- να διερωτώνται για την προβληματική διαχείριση του οικονομικού συστήματος στους κοινόχρηστους πόρους

- να διερωτώνται για την καταναλωτική συμπεριφορά τους και την επίδραση της στο περιβάλλον

Στόχοι Βιώσιμης Ανάπτυξης: Η πιο προφανής σύνδεση του σχεδίου μαθήματος με τους στόχους της Βιώσιμης Ανάπτυξης είναι η σύνδεση με τον στόχο 14 "Ζωή στο νερό". Βέβαια επειδή το πρόβλημα της τραγωδίας των κοινόχρηστων πόρων συνδέεται ευρύτερα με τα περιβαλλοντικά προβλήματα το σχέδιο μαθήματος μπορεί να συνδεθει και με τους στόχους 13 και 15,  "Ζωή στη στεριά" και "Δράση για το κλίμα".

Οργάνωση τάξης: Χωρίζουμε τους μαθητές σε ομάδες των έξι ατόμων. (Ανάλογα με το συνολικό πλήθος των μαθητών προσαρμόζουμε τον αριθμό των μελών στις ομάδες). Κάθε ομάδα έχει στην διάθεση της μία κοινόχρηστη λίμνη (το κουτί ή την σακούλα). Στην περίπτωση της εξαμελούς ομάδας, οι 5 μαθητές στην ομάδα αντιπροσωπεύουν από  έναν αλιέα ο οποίος δραστηριοποιείται σε αυτήν την κοινόχρηστη λίμνη και ο έκτος μαθητής ορίζεται ως επιτηρητής ώστε να κρατάει σημειώσεις κατά την διάρκεια του παιχνιδιού και να ελέγχει ότι τηρούνται οι κανόνες.
Κάθε ομάδα συγκεντρώνεται σε ένα σημείο της τάξης για να ξεκινήσει το παιχνίδι. Θα παίξουμε ένα παιχνίδι σε τρεις γύρους και κατόπιν θα συζητήσουμε τα αποτελέσματα.

Το παιχνίδι μπορεί να διεξαχθεί και στο εργαστήριο Η/Υ και να χρησιμοποιηθεί το διαδικτυακό εκπαιδευτικό εργαλείο "Κοινόχρηστοι πόροι" που μπορεί να βοηθήσει στην διεξαγωγή του παιχνιδιού.

Α Φάση: Εισαγωγή

Δραστηριότητα 1: Σύντομη αναφορά στο βιωματικό παιχνίδι και στους κανόνες του. Οι μαθητές χωρίζονται σε ομάδες όπως αναφέρθηκε παραπάνω στην οργάνωση της τάξης. Αναθέτουμε τους ρόλους. Οι αναλυτικές οδηγίες του παιχνιδιού καθώς και χρήσιμες παρατηρήσεις για τον εκπαιδευτικό: «Παιχνίδι Τραγωδία Κοινόχρηστων πόρων». 

Β Φάση: Οικοδόμηση γνώσης (Βιωματικό παιχνίδι)

Δραστηριότητα 2: Έναρξη παιχνιδιού. Ο ρόλος του εκπαιδευτικού είναι συντονιστικός ώστε όλες οι ομάδες μαθητών να συμμετέχουν στο παιχνίδι σύμφωνα με τους κανόνες. Το διαδικτυακό εκπαιδευτικό εργαλείο "Κοινόχρηστοι πόροι",  που έχει δημιουργηθεί ειδικά για το συγκεκριμένο σενάριο, μπορεί να βοηθήσει στην διεξαγωγή του παιχνιδιού καθώς οι μαθητές καταγράφουν τα ψάρια που αλιεύουν ανά γύρο και το εργαλείο καθοδηγεί το βιωματικό παιχνίδι. Οι μαθητές μέσα από το βιωματικό παιχνίδι αντιλαμβάνονται την σύγκρουση του ατομικού συμφέροντος με το κοινωνικό συμφέρον και ότι η ορθολογική πράξη για το άτομο μπορεί να είναι ανορθολογική για το κοινωνικό σύνολο. Κάθε μαθητής προσπαθεί να νικήσει (συγκεντρώνοντας τα περισσότερα ψάρια) λαμβάνοντας υπόψιν του όμως και τις ανάγκες όλης της ομάδας του (κοινωνίας). Στο τέλος του 3ου γύρου του παιχνιδιού κηρύσσετε το τέλος του παιχνιδιού.

Δραστηριότητα 3: Σύντομη παρουσίαση από κάθε ομάδα στην ολομέλεια για το ποιος από κάθε ομάδα έχει τα περισσότερα ψάρια και ανακηρύσσετε ο νικητής της τάξης.

Δραστηριότητα 4: Αναστοχασμός στην ολομέλεια. Πιθανοί προβληματισμοί ανάλογα την έκταση που επιθυμεί ο εκπαιδευτικός και οι μαθητές να δώσουν στη συζήτηση.

Υπάρχουν ομάδες που εξάντλησαν τα αλιεύματα και δεν μπόρεσαν να παράγουν σε κάποιο γύρο;
Αν ναι; Γιατί; Υπήρχε π.χ. υπεραλίευση; Ποιο ήταν το ατομικό κίνητρο του κάθε μαθητή; Το κοινό καλό; Συγκρούονται το ατομικό κίνητρο με το κοινό συμφέρον; Υπήρξε επικοινωνία μεταξύ των μελών στις ομάδας ώστε να διατηρήσουν τα ψάρια; Αν ναι, είχε αποτέλεσμα;

Ποια ομάδα έχασε τα περισσότερα ψάρια; Γιατί; Πως συμπεριφέρθηκαν τα μέλη της;

Ποια ομάδα διατήρησε τα περισσότερα ψάρια; Γιατί; Πως συμπεριφέρθηκαν τα μέλη της;

Τι προτείνετε ως λύση του προβλήματος της υπερ-αλίευσης στην κοινόχρηστη λίμνη; Ως καταναλωτές μπορούμε να κάνουμε κάτι;

Γ. Φάση: Συμπεράσματα- Ανατροφοδότηση:

Δραστηριότητα 5: Ο εκπαιδευτικός ονοματίζει την «τραγωδία των κοινόχρηστων πόρων» που οι μαθητές έχουν μόνοι τους ανακαλύψει μέσα από το βιωματικό παιχνίδι. Αναστοχασμός για την επίδραση της ανθρώπινης δραστηριότητάς στο περιβάλλον.
Ο εκπαιδευτικός μπορεί να εμπλουτίσει την συζήτηση και στις πιθανές λύσεις του προβλήματος (ανάλογα την έκταση που επιθυμεί) με βάση τις παρατηρήσεις που υπάρχουν στις οδηγίες του παιχνιδιού,  Παιχνίδι Τραγωδία Κοινόχρηστων Πόρων 

Δραστηριότητα 6: «Φύλλο αξιολόγηση-ανατροφοδότηση(Δραστ.6)» Αξιολόγηση γνώσεων που οικοδομήθηκαν με άσκηση συμπλήρωσης κενών.
Σύνδεση με αληθινά προβλήματα. Δράση εκτός τάξης: οι μαθητές περιηγούνται σε ιστοσελίδες, βλέπουν βίντεο, διαβάζουν άρθρα από εφημερίδες και δημιουργούν παρουσιάσεις για την τάξη και την τοπική κοινωνία.

Εκτεταμένο εκπαιδευτικό σενάριο (2^η διδακτική ώρα):

Στο εκτεταμένο σενάριο οι μαθητές θα συμμετέχουν στο ίδιο με παιχνίδι (με τις ίδιες ομάδες) όπως και στο βασικό σενάριο με μία όμως σημαντική διαφορά. Η λίμνη δεν θα είναι ένα αδιάφανες κουτί ή μία αδιαφανή σακούλα αλλά αντίθετα τα ψάρια θα είναι φανερά μπροστά από κάθε ομάδα. Στο εκτεταμένο σενάριο οι μαθητές γνωρίζουν πλέον για το πρόβλημα της τραγωδίας των κοινόχρηστων πόρων και επίσης οι κινήσεις του κάθε μαθητή όταν αλιεύει ψάρια από την λίμνη θα είναι φανερές σε όλους. Ακολουθούνται οι ίδιες δραστηριότητες όπως και στο βασικό σενάριο.
Στα συμπεράσματα όμως είναι χρήσιμο να γίνουν συγκρίσεις σε σχέση με τα αποτελέσματα του παιχνιδιού όταν η λίμνη ήταν αδιαφανές κουτί. Ενδεικτική συζήτηση και αναστοχασμός για το βιωματικό παιχνίδι:

• Υπήρχε επικοινωνία στην διαχείριση των ψαριών της κοινόχρηστης λίμνης;
• Τώρα που φαινόντουσαν τα ψάρια υπήρξε καλύτερη διαχείριση τους; Αν ναι, πόσο εύκολο μπορεί να είναι στην πραγματικότητα η διαχείριση ενός κοινόχρηστου πόρου; 
• Υπήρχε ομάδα /ομάδες που να εξάντλησε/σαν τα ψάρια στους 3 γύρους; Σε σχέση με το προηγούμενο παιχνίδι;
• Σε ποιο από τα 2 παιχνίδια ο νικητής είχε τα περισσότερα ψάρια στην διάθεση του;
• Ποιο παιχνίδι (της 1ης ώρας ή της 2ης ώρας) είναι πιο κοντά στην πραγματικότητα;

Εκτεταμένο εκπαιδευτικό σενάριο (3^η διδακτική ώρα):

Οι μαθητές δημιουργούν παρουσιάσεις/βίντεο όπου να αναφέρουν το πρόβλημα της υπεραλίευσης στην Μεσόγειο καθώς και την στάση μας ως υπεύθυνοι καταναλωτές. Δημιουργούν ερωτηματολόγιο που απευθύνεται στην τοπική κοινωνία για αποτυπωθεί το πόσο ενημερωμένοι είναι τοπική κοινωνία για το πρόβλημα.  Παρουσιάζουν στο σχολείο τους και την τοπική κοινωνία. 

Το σχέδιο μαθήματος βασίζεται σε σενάριο που έχει δημιουργηθεί στο πλαίσιο διδακτορικής έρευνας με τίτλο «Αποδόμηση και αναδόμηση του αναλυτικού προγράμματος μαθημάτων οικονομικής κατεύθυνσης στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση προς τη βιώσιμη/αειφόρο ανάπτυξη με την υποστήριξη των Τ.Π.Ε.» με επιβλέπων καθηγητή του ΠΤΔΕ του Πανεπιστημίου Κρήτης Μακράκη Βασίλειο, κάτοχο της έδρας UNESCO Τ.Π.Ε. για την βιώσιμη Ανάπτυξη.